W naszych realiach drogowych wypadki i kolizje to codzienność, ale ich skutki czasami bywają dramatyczne – zarówno dla uczestników, jak i ich rodzin. Mimo że oba terminy często używane są zamiennie, z punktu widzenia prawa różnice pomiędzy nimi są zauważalne i niosą za sobą odmienne konsekwencje prawne.
Jakie są różnice między kolizją a wypadkiem drogowym z perspektywy prawa?
Kolizja to zdarzenie w ruchu lądowym, które skutkuje stratami materialnymi lub lekkimi obrażeniami ciała, niepowodującymi trwałych skutków zdrowotnych. Mimo że pojęcie to funkcjonuje w praktyce, nie doczekało się definicji w Kodeksie wykroczeń ani Kodeksie karnym. Przyjmuje się, że do kolizji zaliczamy sytuacje, w których obrażenia uczestników są powierzchowne, np. zadrapania, siniaki lub naruszenie czynności narządów ciała przez okres krótszy niż 7 dni. W takim przypadku sprawca zdarzenia ponosi odpowiedzialność wyłącznie na podstawie przepisów Kodeksu wykroczeń, najczęściej oznaczających mandat karny oraz punkty karne.
Wypadek drogowy to zdarzenie o poważniejszych skutkach, które obejmują co najmniej średni uszczerbek na zdrowiu jednego z uczestników (określony w art. 157 § 1 Kodeksu karnego) lub w najgorszym przypadku śmierć. Odpowiedzialność karna za wypadek drogowy regulowana jest przez art. 177 Kodeksu karnego, który przewiduje surowe sankcje za naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Przepis ten rozróżnia dwie sytuacje:
- Jeśli w wyniku wypadku osoba poszkodowana dozna średniego uszczerbku na zdrowiu (np. złamania wymagającego dłuższego leczenia), sprawcy grozi kara pozbawienia wolności do 3 lat.
- Jeżeli skutkiem wypadku jest śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu (np. trwałe kalectwo), sprawca może zostać skazany na karę od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności.
Do zakwalifikowania zdarzenia jako wypadku konieczna jest opinia lekarska, która potwierdzi, że obrażenia ofiary są poważniejsze niż drobne urazy wynikające z kolizji. Warto podkreślić, że ani brak umyślności, ani działanie z roztargnienia nie zwalniają sprawcy z odpowiedzialności. Nieumyślność może jednak wpływać na złagodzenie wyroku.
Jakie są zasady odpowiedzialności karnej sprawców zdarzeń drogowych?
Zarówno w przypadku kolizji, jak i wypadku drogowego, podstawowym warunkiem odpowiedzialności sprawcy jest naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Przepisy wyróżniają umyślne oraz nieumyślne naruszenie tych zasad.
Umyślne naruszenie zasad bezpieczeństwa obejmuje sytuacje, w których sprawca celowo łamie przepisy, np. przekraczając dozwoloną prędkość, przejeżdżając na czerwonym świetle lub kierując pojazdem bez stosownych uprawnień. Do umyślnych naruszeń zalicza się również brak zapięcia pasów bezpieczeństwa.
Nieumyślne naruszenie zasad odnosi się do sytuacji, gdy kierowca nie dopełnił należytej ostrożności, np. nie zauważył znaku drogowego informującego o ograniczeniu prędkości lub nieumyślnie zmienił pas ruchu, powodując kolizję. Choć działanie to nie wynika z premedytacji, nadal podlega odpowiedzialności, gdyż narusza przepisy ruchu drogowego.
Szczególnie surowe konsekwencje czekają sprawców, którzy w chwili zdarzenia znajdowali się pod wpływem alkoholu lub środków odurzających, bądź którzy zbiegli z miejsca zdarzenia. Zgodnie z art. 178 Kodeksu karnego, w takich przypadkach maksymalna kara pozbawienia wolności za spowodowanie wypadku zwiększa się o połowę, oznaczających możliwość orzeczenia kary nawet do 12 lat więzienia. Dodatkowo sąd może orzec środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów. W sytuacjach szczególnych – jak stan nietrzeźwości sprawcy lub ucieczka z miejsca zdarzenia – zakaz ten jest obligatoryjny i musi trwać co najmniej 3 lata. W przypadku ciężkiego wypadku ze skutkiem śmiertelnym zakaz prowadzenia pojazdów może zostać orzeczony na czas dożywotni.
Jak wygląda odpowiedzialność karna za zdarzenia drogowe z udziałem osób bliskich?
Szczególną kategorię zdarzeń drogowych stanowią te, w których poszkodowaną jest osoba bliska dla sprawcy, np. członek rodziny podróżujący tym samym pojazdem. W takich przypadkach odpowiedzialność karna kierowcy ulega pewnym modyfikacjom, wynikającym z przepisów Kodeksu postępowania karnego. Jeśli w wyniku kolizji lub wypadku bliska osoba dozna obrażeń ciała trwających powyżej 7 dni, dochodzenie w sprawie sprawcy zdarzenia nastąpi wyłącznie na wniosek poszkodowanego.
W praktyce oznacza to, że jeżeli pokrzywdzony nie zdecyduje się na złożenie wniosku o ściganie, sprawca uniknie odpowiedzialności karnej. Wyjątkiem są sytuacje, gdy następstwem zdarzenia jest śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu – wówczas ściganie sprawcy następuje z urzędu, niezależnie od woli poszkodowanego. Powyższa zasada wynika z ochrony prywatności i autonomii rodziny, jednak w sytuacjach, gdy bliska relacja może być wykorzystana do uniknięcia odpowiedzialności, sąd ma możliwość przeprowadzenia dochodzenia z urzędu, np. w przypadku podejrzenia presji wywieranej na pokrzywdzonego.
Kolizje i wypadki drogowe różnią się przede wszystkim skutkami i konsekwencjami prawnymi. Kolizje to zwykle drobne zdarzenia kwalifikowane jako wykroczenia, podczas gdy wypadki, powodujące poważne obrażenia ciała lub śmierć, podlegają surowszym sankcjom karnym. Odpowiedzialność sprawcy zależy od takich czynników jak umyślność działania, stan trzeźwości czy skutki zdarzenia.